Κυριακή 22 Ιουνίου 2008

Ο ΥΠΕΡΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΥΒΟΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΗΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ



  "Εναντίον του ευβοϊκού υπερδρόμου" (εφημερίδα Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 15 Νοεμβρίου 1999).


"Σβήνοντας το Καντήλι - Δημήτρης Μπαρσάκης: Ο υπέρδρομος της Βορείου Ευβοίας και η ελεγεία της χαμένης πορείας" (απόσπασμα κριτικής του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, εφημερίδα Πανευβοϊκόν Βήμα, Πέμπτη 14 Οκτωβρίου 1999).

Σχόλιο του ποιητή Γιώργου Μαρκόπουλου για το βιβλίο "Ο υπέρδρομος της Βορείου Ευβοίας και η ελεγεία της χαμένης πορείας" (εφημεριδα Η Ευβοϊκή, Παρασκευή 3 Δεκεμβρίου 1999).



Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

1. Το ευρύτερο πλαίσιο

2. Η πρακτική του ζητήματος

3. Η ποιητική προοπτική



1. ΤΟ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Τα ζώα του αγρού και του δάσους δεν καταλαβαίνουν πλέον τα λόγια μας όταν φωνάζουμε βοήθεια...

George Steiner

Η αλματώδης επιστημονική πρόοδος και τα συγκλονιστικά τεχνολογικά επιτεύγματα του αιώνα μας αποτελούν, κατά κύριο λόγο, φυσικό επακόλουθο μιας πρωτοφανούς, για τα ιστορικά δεδομένα, εμμονής του σύγχρονου ανθρώπου να διασπά, να κατατέμνει, να διαμελίζει και, συνάμα, να οριοθετεί, να περιχαρακώνει και να εκποιεί, ως άψυχα υλικά και μηχανιστικά εξαρτήματα, τα πάντα γύρω του, αλλά και εντός του. Παράλληλα, αν και πάλι εκ πρώτης όψεως δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό, αυτή η πρωτοφανής εμμονή, εκδηλούμενη ως καθολική μανία και υστερία, αποτελεί και τη βαθύτερη αιτία της κατάστασης ψευδαίσθησης και σύγχυσης που εξαιρετικά χαρακτηρίζει την εποχή μας. Η διάσπαση του ατόμου και του γενετικού κώδικα δεν θα ήταν δυνατό να συμβεί ανεξάρτητα από την έξαρση της βίας, του ρατσισμού, των ναρκωτικών, των οικολογικών καταστροφών, των μαζικών λιμοκτονιών και των άλλων οικείων και προσφιλών παρακμιακών φαινομένων, τα οποία συνθέτουν το αδιέξοδο της αυθαίρετης και αλαζονικής πορείας της ανθρωπότητας σ' ένα δρόμο χωρίς Μνήμη και Ποίηση, χωρίς παρελθόν και, μοιραία, χωρίς μέλλον. Παρά φύσιν φανταχτερός και φαρδύς τούτος ο δρόμος, σαν τα φέρετρα των Ονείρων μας!
Ζώντας σε τούτη την κομματιασμένη και εξαρθρωμένη πραγματικότητα, είμαστε ανίκανοι πλέον να φανταστούμε την Ολότητα και Ενότητα της Ζωής, να υποψιαστούμε προς στιγμήν τις ιερές σχέσεις των πραγμάτων μεταξύ τους και μεταξύ μας, που φτάνουν ως την ταύτιση, παντελώς ανίκανοι πλέον ν' ακούσουμε το χτύπο της καρδιάς μας μέσα στην καρδιά του Κόσμου και την καρδιά του Κόσμου να χτυπά μέσα στη δική μας καρδιά! Αυτή η ανικανότητα αδρανοποιεί συν τω χρόνω τα φυσικά αντανακλαστικά και ναρκώνει το λυτρωτικό αισθητήριο του πόνου, όπως επίσης της ντροπής και της ευθύνης, έτσι που το ανθρώπινο είδος να αντιμετωπίζει τη συντελούμενη φρικώδη μετάλλαξή του είτε με απάθεια είτε με... χαρές και πανηγύρια!
Ο υπερεξελιγμένος φαύλος κύκλος μας, ο φαύλος δρόμος μας δηλαδή, με την απατηλή ευθύτητα της ακαμψίας και της ισοπέδωσης, εμφανίζεται σήμερα ως η μόνη και αναγκαία ρεαλιστική επιλογή ζωής. Η επιλογή της βάναυσης ιδιοποίησης των πάντων, δια της γνωστής μεθόδου κατάτμησης και περίφραξης, επιτρέπει κάθε αυθαιρεσία και νομιμοποιεί κάθε έγκλημα εντός «ιδιοκτησίας» - μήπως έμεινε και τίποτε εκτός; Είναι δε τόσος ο παραλογισμός, ώστε, για παράδειγμα, ένας αγρότης να βλέπει ως ιδιωτική του υπόθεση τη χρήση και κατάχρηση φυτοφαρμάκων στις καλλιέργειές του. ένα χωριό να θεωρεί ιδιωτική του υπόθεση την περίπτωση ρύπανσης του διπλανού του ποταμού με τα απόβλητά του. ένα πολιτικό κόμμα που καταλαμβάνει την εξουσία να ανάγει σε ιδιωτική του υπόθεση το θέμα της παιδείας. ένα οικονομικά ισχυρό κράτος να επιβάλλει ως ιδιωτική του υπόθεση τα πυρηνικά του «παιχνίδια». και τα λοιπά!
Θεωρώντας, ούτε λίγο ούτε πολύ, ιδιωτική της υπόθεση τη διαχείριση του σύμπαντος, η "παντοδύναμη" σύγχρονη επιστήμη,(1) προώθησε την αντίληψη ότι τα πάντα γύρω μας είναι ή προορίζονται να είναι "μηχανές", και συνεπώς μπορούμε - και οφείλουμε - να επεμβαίνουμε χωρίς ενδοιασμούς στη λειτουργία τους, ούτως ώστε να αυξάνεται συνεχώς η απόδοσή τους και, φυσικά, τα κέρδη των... ιδιοκτητών. Γενικά, σ' αυτόν το βάρβαρο πολιτισμό του χρήματος, ό,τι δεν είναι αφενός ιδιόκτητο και αφετέρου δεν είναι μετρήσιμο σε χρήμα, δεν έχει αντικειμενικά καμία αξία, ούτε και υπόσταση - καμία αξία, φίλε, το χαμόγελό σου, αν δεν είναι περιτέχνως υστερόβουλο ή, τέλος πάντων, με κάποιο τρόπο ξεπουλημένο. Και ιδού, για παράδειγμα, πόση είναι η αξία ενός δέντρου, σύμφωνα με εγκυρότατη επιστημονική εκτίμηση που κρίθηκε τόσο διαφωτιστική ώστε συμπεριελήφθη στην ύλη σχολικού βιβλίου (Νεοελληνική Γλώσσα της Α΄ τάξης Γυμνασίου, σελ. 52), χάριν μάλλον της ευαισθητοποίησης (!) των μαθητών στο θέμα της προστασίας των δασών: «Ένα δέντρο 50 χρόνων αξίζει περίπου εκατόν ενενήντα έξι χιλ. (196.000) δολάρια, με βάση τα στοιχεία έρευνας διεθνούς δασολογικού κέντρου. Και να πώς αναλύεται η αξία του: Αξία οξυγόνου 31.250 δολάρια. Αξία προστασίας εδάφους 31.250 δολάρια. Αξία αποφυγής μόλυνσης 62.590 δολάρια. Αξία ανακύκλωσης νερού 37.500 δολάρια. Αξία παροχής στέγης σε ζώα 31.250 δολάρια. Αξία παραγομένων πρωτεϊνών 2.500 δολάρια».Αν, λοιπόν, ένα 50χρονο δέντρο, ζωντανό, αλλά διαμελισμένο ήδη στη σκέψη μας, ισούται με 196.000 δολάρια, τότε και το ποσό των 196.000 δολαρίων ισούται με ένα 50χρονο δέντρο. Οι εμπνευστές τέτοιων εξισώσεων εμφανίζονται πάνω απ' όλα ως "οικολόγοι", και τεκμήριο της οικολογικής συνείδησης και ευαισθησίας τους θεωρείται το μεγάλο χρηματικό ποσό με το οποίο εξισώνουν ένα δέντρο - ή ό,τι άλλο. Νομίζουν πως θα υπήρχε τάχα διαφορά αν εξίσωναν το δέντρο με πενταροδεκάρες κι όχι με τόσες χιλιάδες δολάρια. Δεν μπορούν να δουν ότι το πλέον ασήμαντο στην προκειμένη περίπτωση είναι το μέγεθος του χρηματικού ποσού, και μιλάμε για τους εγκέφαλους εκείνους που στη δικαιοδοσία τους έχει περιέλθει το μέλλον ολόκληρης της ανθρωπότητας. Αλήθεια, πώς και πόσο θα μπορούσαν αυτοί οι άνθρωποι να αγαπήσουν ένα δέντρο; Μα, βέβαια, ακριβώς όπως και όσο τα χρήματα με τα οποία το μετράνε. ούτε δεκάρα παρακάτω! Αλλά κι ούτε δεκάρα παραπάνω!
Σε τελική ανάλυση, όλα τα θέματα περιβάλλοντος και ποιότητας ζωής αντιμετωπίζονται σήμερα ως κατά βάσιν οικονομικά θέματα και υποστηρίζεται μάλιστα ότι η κάθε καταστροφική επέμβαση μπορεί πλέον να διαπράττεται με "ασφάλεια" και "φιλικά" προς το περιβάλλον και τη ζωή. Τούτο πολύ απλά σημαίνει πως όταν οι ιθύνοντες έχουν εκτιμήσει πόσα χρήματα αξίζει π.χ. μια βουνοπλαγιά, τότε δεν θα την αφανίσουν χάριν ενός αναπτυξιακού έργου που προβλέπεται να αποδώσει λιγότερα. Μα θα την αφανίσουν, ή επαρκώς θα την κακοποιήσουν, στην περίπτωση που "συμφέρει", στην περίπτωση, δηλαδή, που το έργο υπόσχεται περισσότερα χρήματα από όσα υποτίθεται ότι αξίζει η πλαγιά. Γιατί άραγε να συμφέρει τόσο μα τόσο συχνά, σχεδόν πάντα;
Εν πάση περιπτώσει, αυτή είναι η "ρεαλιστική" λογική που διέπει το πνεύμα των καταστροφικών επεμβάσεων στο περιβάλλον και με την ίδια αυτή λογική, όπως ήταν επόμενο, σχεδιάστηκε τελευταίως και προωθείται η διάνοιξη ενός νέου εθνικού δρόμου στη Βόρεια Εύβoια, αφού πρωτύτερα εκτιμήθηκε ότι η όποια περιβαλλοντική επιβάρυνση - στο όρος Κανδήλι κυρίως - θα είναι σαφώς ασήμαντη σε σύγκριση με τη μεγάλη οικονομική σημασία του έργου. Συγκεκριμένα, από την κατασκευή του νέου εθνικού δρόμου προσδοκάται τεράστια (!) αύξηση της τουριστικής κίνησης στις δυτικές ακτές της Β. Εύβοιας (Β. Ευβοϊκός κόλπος), όπου ως γνωστόν δεσπόζουν οι ικανοποιητικά γραφικές - για πόσο ακόμα; - κωμοπόλεις της Λίμνης και των Λουτρών Αιδηψού.
Εξ αρχής, η όλη υπόθεση του "υπερδρόμου", αφού μελετήθηκε, εκτιμήθηκε και οριοθετήθηκε με τις γνωστές μηχανιστικές και νεκροτομικές μεθόδους, αντιμετωπίσθηκε αυτονόητα ως μία ιδιωτική υπόθεση των άμεσα ενδιαφερομένων. για την ακρίβεια, ως μία τεχνικοοικονομικής φύσεως υπόθεση και τίποτε παραπέρα. Κατά τα κοινώς ισχύοντα, κάθε άλλη προοπτική θεώρησης του ζητήματος, στερούμενη επιστημονικού "κύρους", είναι εκ προοιμίου ακατανόητη και, ως εκ τούτου, άσχετη ή... αιρετική.
Έχουμε εδώ να κάνουμε με μία άνευ ιστορικού προηγουμένου προκατάληψη, η οποία γενικευμένη και συστηματοποιημένη σε μια ανάλογη, βαθύτατα αντιποιητική στάση ζωής, καθιστά εν τέλει ακατανόητη αυτή τούτη την ανθρώπινη παρουσία εντός της Φυσικής Κοινότητας. Μόνο που τα ήδη τρομακτικά συμπτώματα του γεγονότος αυτού - το ίδιο το γεγονός αγνοείται, δεν είναι αντιληπτό - αποδίδονται, «χωρίς περίσκεψιν... χωρίς αιδώ»,(2) σε αδυναμία ή απροθυμία της Φυσικής Κοινότητας να παρακολουθήσει την ιλιγγιώδη πρόοδο του ανθρωπίνου είδους και να συντονισθεί ή, μάλλον, να συμμορφωθεί με τα νέα δεδομένα που αυτό επέβαλε. Με την τακτική του εξαναγκασμού, με ωμή βία, με αλλεπάλληλες, αναρίθμητες επεμβάσεις και πειραματισμούς, κατά τον πλέον ασύστολο και ανεξέλεγκτο τρόπο, φιλοδοξεί μια αλλοπαρμένη ανθρωπότητα να νουθετήσει τη Φυσική Κοινότητα. στην οποία βέβαια ανήκει και δι' αυτής και μόνον υφίσταται.
Έργα και τέρατα, λοιπόν. έργα και τέρατα παντού, γεννήματα τυφλά μιας Ύβρεως ακόρεστης. Μπροστά «όλ' οι τρελοί του κόσμου»(3) κι από κοντά, με ζητωκραυγές, με βεγγαλικά και σημαιούλες, σέρνεται το μέγα άβουλο πλήθος, όλες μαζί οι πλειοψηφίες, που για ένα βόλεμα ντροπής χαράζουνε στο μαύρο όστρακο το όνομα της Ποίησης.
Ο εξοστρακισμός της Ποίησης - γεγονός πρωτίστως πολιτικό με ασύλληπτες προς το παρόν διαστάσεις - εξασφαλίζει στο εξής όλες τις «λογικές» προϋποθέσεις και τους "ηθικούς" όρους που απαιτούνται για την άμεση και απροκάλυπτη εφαρμογή στην πράξη των κάθε λογής παρανοϊκών σχεδιασμών και αρρωστημένων προτύπων ζωής. Χωρίς Ποίηση στη ζωή μας, χωρίς τη σοφία του μύθου, χωρίς το ρίγος του μυστηρίου, χωρίς την κοινωνία του ιερού, χωρίς το μέτρο του ονείρου και το φως του υπέρλογου, μέλλεται να καταλυθεί δια παντός ο δεσμός αίματος ανθρώπου και Κόσμου. Προφητικός ο λόγος του εξόριστου Ποιητή, ξεχείλισμα του άγιου Πόνου της Πλάσης: «εξόριστε Ποιητή, στον αιώνα σου, λέγε, τι βλέπεις; (...) - Βλέπω τους εμπόρους να εισπράττουν σκύβοντας το κέρδος των δικών τους πτωμάτων (...) - Βλέπω τη διαρκή επανάσταση φυτών και λουλουδιών (...) Αλλά πριν, ιδού θα στενάξουν οι νέοι και το αίμα τους αναίτια θα γεράσει (...) Και θα αδειάσουν όλα τα εργοστάσια, και μετά πάλι με την επίταξη θα γεμίσουν, για να βγάλουνε όνειρα συντηρημένα σε κουτιά μυριάδες, και χιλιάδων λογιών εμφιαλωμένη φύση (...) Και θα λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση, και θα σπείρουνε γενεές στους αιώνες των αιώνων.(4)
Καλά, λοιπόν - να δάφνες και τιμές - πλην όμως, λόγια... ποιητικά, της φαντασίας δηλαδή, που σημαίνει εκτός πραγματικότητας, έτσι λένε! Εννοείται βέβαια μια πραγματικότητα, η οποία είναι με τέτοιο τρόπο κατασκευασμένη, ώστε να συνιστά ιδιοποιήσιμο και εμπορεύσιμο είδος, χάριν και μόνο της ικανοποίησης ενός απροσμέτρητου και διαρκώς αυξανόμενου πλήθους πλαστών αναγκών μας. Με τούτο το βασικό κριτήριο εκτιμάται σήμερα "αντικειμενικά" η αξία και η χρησιμότητα όντων, πραγμάτων, φαινομένων. Πίσω δε από τις πλαστές ανάγκες, βρίσκονται τα αντίστοιχα πλαστά ερεθίσματα, που αντλούν δογματικώς το κύρος τους απ' το «αλάθητο» του επιστημονικού λόγου και την «τελειότητα» της τεχνολογικής πράξης. Πρόκειται για ένα εντελώς νέου τύπου διεθνικιστικό καθεστώς πνευματικού ολοκληρωτισμού, "δημοκρατικώς" επιβεβλημένο, εν ονόματι μιας κοινής λογικής που έχει πλήρως αποδεχθεί ως φυσική την τεχνητή κατάσταση κατακερματισμού και ιδιοποίησης του κόσμου, με όλα τα συνακόλουθα αυτής.
Επί του προκειμένου, όσον αφορά στο ζήτημα του υπό κατασκευήν υπερδρόμου της Βόρειας Εύβοιας, ισχύει ο ίδιος απαράβατος κανόνας που ισχύει για όλα τα λεγόμενα αναπτυξιακά ζητήματα και τα σύστοιχα έργα του κομφορμισμού και της υλολαγνίας της εποχής μας, σύμφωνα με τον οποίο όλα πρέπει να σχεδιάζονται και να εκτελούνται χωρίς συνάρτηση μεταξύ τους και αποκομμένα από το ευρύτερο πλαίσιο των δεδομένων και το πνευματικό υπόβαθρο αυτών. Πρόσχημα, η εκπληκτική εξειδίκευση της γνώσης. αλλά μάλλον η εξειδικευμένη άγνοια αποφαίνεται. Η λήθη φαίνεται μπάζωσε για τα καλά το φως της ψυχής. κι η σκέψη αιχμάλωτη στις αυνανιστικές της παραισθήσεις - θεωρίες. θρύμματα κι εξαρτήματα ατάκτως ερριμμένα. Όμως, κατά έναν "παράδοξο" τρόπο, η ενότητα κι ακεραιότητα του Κόσμου παραμένει αλώβητη και ζει ακόμη μέσα στην άδολη παιδική φαντασία, που διαθέτει εκ φύσεως το Κάλλος και την Αγαθότητα της άναρχης Ποίησης. Ένα νήπιο παιδάκι μπορεί και νιώθει τη μαγεία της χωρίς όρια συνύπαρξης όντων και πραγμάτων, μπορεί να νιώθει το θαύμα της άνευ συμβάσεων αλληλοκατανόησης των πάντων, μπορεί, ανά πάσα "ασήμαντη" στιγμή, να βιώνει το Εν ως Όλον και το Όλον ως Εν,(5) πράγμα ασύλληπτο για τον ενήλικο που, για να επιβιώνει "αξιοπρεπώς", λειτουργεί προκατειλημμένα και α-συν-άρτητα, εντός των ασφυκτικών ορίων της κενής, ποσοτικής ζωής του, η οποία, σε αντάλλαγμα της περιορισμένης έως εκμηδενισμένης ευαισθησίας, του προσφέρει απλόχερα όλο και περισσότερες ανέσεις - αυτοκτονικές κατά κανόνα. Και, λέτε, να είναι τυχαίο που ο λαμπρός πολιτισμός μας, με όλα αυτά τα φοβερά του επιτεύγματα, "λησμονεί" να θρέψει τα εκατομμύρια ανά τον κόσμο παιδιά που πεθαίνουν από πείνα, ή όντως "αδυνατεί" να αντιμετωπίσει τη στυγνή εκμετάλλευση και κακοποίησή τους; Όχι, προς Θεού, δεν μιλάμε για φιλανθρωπίες και αγαθοεργίες. για ένα μόνο δάκρυ μιλάμε, για ένα δάκρυ αγνού πόνου, την ώρα εκείνη που το δικό μας παιδί τρώει το φαγάκι του, την ώρα που αποκοιμιέται με ασφάλεια, την ώρα που γελάει ξένοιαστα και λάμπει από υγεία το βλέμμα του. Ένα δάκρυ βαθύτατου πόνου! Κι ίσως ξεθολώσουν λίγο τα μάτια μας, ίσως δούμε λίγο καθαρότερα! Ίσως έτσι καταλάβουμε και τι σημαίνουν οι υπερδρόμοι μας και τ' άλλα "άκρως αναγκαία" υπερέργα του "πολιτισμού" μας. Τίποτα τυχαίο! Η καθαρή ματιά είναι από μόνη της μια επαναστατική πράξη!



.
Σημειώσεις1.Για τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη, προτείνω σχετικά: Φίλιπ Σέρραρντ, «Ο ΒΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ - Διερεύνηση των αρχών και των συνεπειών της σύγχρονης επιστήμης» (εκδ. Δόμος, 1994).
2.Κωνσταντίνου Π. Καβάφη: «Τείχη».
3.Οδυσσέα Ελύτη: «Ο ΗΛΙΟΣ Ο ΗΛΙΑΤΟΡΑΣ» (Κατακαημένη πλάση που σε γήτεψαν / όλ' οι τρελοί του κόσμου κι εστρατήγεψαν).
4.Οδυσσέα Ελύτη: «Προφητικόν» (ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ).
5.«Εν το παν» (ρήση του Ηράκλειτου).




2. Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ
.
Ένα κακό δεν είναι ιδιωτική υπόθεση· απλώνεται σ' όλον τον κόσμο - κι όλοι πληρώνουν.
Γιώργος Σεφέρης


Η διάνοιξη της υπερσύγχρονης νέας εθνικής οδού Βόρειας Εύβοιας θεωρείται, κατά την εκτίμηση των τεχνοκρατών, "έργο πνοής", όχι μόνο για το νομό αλλά και τη χώρα ολόκληρη. Για τους κατοίκους δε των χωριών και κωμοπόλεων απ' όπου θα διέλθει ο δρόμος, το έργο θεωρείται "θείο δώρο". Όσο για τους πολιτικούς, ο υπό κατασκευήν δρόμος, αποτελεί ένα προϊόν τεράστιας ζήτησης, που επιτρέπει απεριόριστη εκμετάλλευση και υπόσχεται ανυπολόγιστα προσωπικά και κομματικά οφέλη.
Ο εν λόγω υπερδρόμος προβλέπεται να ακολουθήσει μια σχεδόν ευθεία γραμμή, κατά μήκος των δυτικών ακτών της Βόρειας Εύβοιας. Σύμφωνα με το σχέδιο, έχοντας ως αφετηρία τη Χαλκίδα και διερχόμενος από τα χωριά Πολιτικά και Νεροτριβιά, θα προσεγγίζει βορειότερα τη Λίμνη και τις Ροβιές και θα καταλήγει στην Αιδηψό.
Κρίνεται από πολλούς αναγκαία η διάνοιξη του νέου εθνικού δρόμου, με το επιχείρημα ότι ο ήδη υπάρχων δεν ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις, λόγω των πολλών στροφών και του ανεπαρκούς του πλάτους. Ο υπάρχων εθνικός δρόμος έχει πάντως χαραχθεί σύμφωνα με τις φυσικές «υποδείξεις», με σεβασμό στο χώρο και με την ελάχιστη δυνατή αλλοίωση του περιβάλλοντος. Εκτός τούτου - ή και ως συνέπεια τούτου - είναι αναμφίβολα ένας από τους ομορφότερους δρόμους, προσφέροντας ένα γοητευτικό και κυριολεκτικά ψυχαγωγικό ταξίδι, μέσα από πεύκα, έλατα, πλατάνια και τρεχούμενα νερά, ιδίως κατά το τμήμα του εκείνο που ακολουθεί την όχθη του ποταμού Κηρέα. Αλλά, παρά την καλή κατάσταση του οδοστρώματος, ο δρόμος τούτος δεν επιτρέπει σε πολλά σημεία του ταχύτητα μεγαλύτερη των 60 χιλιομέτρων την ώρα, πράγμα που καταλογίζεται ως μέγα μειονέκτημά του. Αντίθετα, στο νέο δρόμο, τον ευθύ και διάπλατο, οι οδηγοί θα έχουν τη δυνατότητα - μάλλον την υποχρέωση - να κινούνται με ταχύτητα μεγαλύτερη των 100 χιλιομέτρων, η οποία θεωρείται σήμερα «φυσιολογική» ταχύτητα, αν αναλογισθούμε τις προδιαγραφές και τα προσόντα των σύγχρονων τροχοφόρων. προδιαγραφές και προσόντα που προσδιορίζουν συμπεριφορές και διαμορφώνουν... χαρακτήρες!
Η ανάγκη των αυξανόμενων ταχυτήτων, που επιβάλλει η ξέφρενη τεχνολογική ανάπτυξη, απαιτεί την κατασκευή όλο και περισσότερων υπερδρόμων, με οποιοδήποτε αντάλλαγμα και κόστος. Η διάνοιξη του υπερδρόμου της Βόρειας Εύβοιας, του επονομαζόμενου και "Παραλιακού", προϋποθέτει μια θρασύτατη επέμβαση στο φυσικό περιβάλλον και συγκεκριμένα στις δύσβατες και παρθένες δυτικές πλαγιές του όρους Κανδήλι, ώστε να καταστεί δυνατή η σύνδεση, μέσω μιας ευθείας ασφάλτου, της Νεροτριβιάς με τη Λίμνη. Κι έτσι, οι μονίμως «ασθμαίνοντες» οδηγοί θα αποφεύγουν την ανάβαση στον "Άγιο", το πέρασμα από το "Δερβένι", τους ελιγμούς παραπλεύρως του ποταμού Κηρέα - θέσεις απρόσιτες για τρελές ταχύτητες - και θα καταφέρνουν να φτάσουν από τη Χαλκίδα στη Λίμνη κι από κει στα Λουτρά Αιδηψού σε χρόνο πολύ λιγότερο, στο μισό σχεδόν χρόνο, απ' αυτόν που χρειάζεται σήμερα. Ε, μετά θα έχουν κάθε λόγο να γιορτάσουν το κατόρθωμά τους τούτο, όσοι βέβαια τυχεροί φτάνουν σωματικά σώοι και ακέραιοι στον προορισμό τους - για ψυχική ακεραιότητα δεν μπορούμε πια να μιλάμε.
Εν τω μεταξύ, έχουν ήδη εκφρασθεί και κάποιες αντιδράσεις από ορισμένους λίγους που ευσυνειδήτως υποστηρίζουν ότι είναι ανεπίτρεπτο να συμβεί και νέα μεγάλη επιβάρυνση του ήδη επιβαρυμένου φυσικού περιβάλλοντος της Β. Εύβοιας (ισοπέδωση βουνών, μπάζωμα υγροβιοτόπων κ.λ.π.). Είναι μάλιστα βέβαιο ότι η χάριν του δρόμου επέμβαση θα ακολουθηθεί άμεσα και από άλλα κακά, όπως η εκχέρσωση παρακείμενων του δρόμου εκτάσεων, οι καταπατήσεις και τα αυθαίρετα, οι πυρκαγιές, η καταστροφή της μοναδικής χλωρίδας και πανίδας, η κάθε μορφής ρύπανση, οι μαζικές "φυσιολατρικές" επισκέψεις (επιδρομές) και άλλα συναφή. Σημειωτέον ότι αναφερόμαστε σε μια περιοχή ανεκτίμητης φυσικής αξίας και σπάνιας χλωρίδας, για την οποία εδώ και μερικά χρόνια (1990) εκπονήθηκε μελέτη αυστηρής προστασίας, από την ελληνική Εταιρεία Οικολογίας και Ανάπτυξης και την ιταλική ARDEA.(1)
Επί πλέον, έχει διατυπωθεί, μεμονωμένα και πάλι, η άποψη ότι, λόγω του μεγέθους της απαιτούμενης δαπάνης, το έργο θα πρέπει να θεωρηθεί ασύμφορο και παράλογο. Το κόστος πρόσφατα υπολογίσθηκε στα 19 δισεκατομμύρια, μα κάθε τόσο "παίζει" πάνω-κάτω ο αριθμός και, φυσικά, δεν μπορούμε να μιλάμε για μεγάλα ποσοστά αξιοπιστίας των αρμοδίων. Επειδή η δυτική πλευρά του όρους Κανδήλι είναι βραχώδης και απόκρημνη, θα χρειαστεί και σήραγγα να διανοιχθεί και πολλές γέφυρες να στηθούν. Η σήραγγα προβλεπόταν, μέχρι πέρσι, να έχει μήκος 560 μ., αλλά φέτος "έμπασε" κατά 360 ολόκληρα μέτρα! Είναι μάλλον περιττά τα σχόλια.
Αξίζει επίσης να διευκρινισθεί ότι ο υπερδρόμος των δυτικών ακτών δεν είναι δυνατό να επηρεάσει σημαντικά τις μετακινήσεις στις κεντρικές και ανατολικές περιοχές της Β. Εύβοιας, εκτός κι αν πραγματοποιηθεί, συμπληρωματικά, ακόμα ένα "μεγαλόπνοο" έργο. Γι' αυτό το λόγο, συζητείται ήδη και η διάνοιξη ενός νέου οδικού δικτύου, που θα συνδέει τον "Παραλιακό" με τη λοιπή Β. Εύβοια. Κανείς προς τον παρόν δεν μπορεί να υπολογίσει τι θα ωφεληθούν οι κάτοικοι των εκεί χωριών και κατά πόσα λεπτά της ώρας θα μικρύνουν οι αποστάσεις από τη Χαλκίδα. Μπορεί όμως ο καθένας να φαντασθεί την κακοποίηση και παραμόρφωση της φυσιογνωμίας του τόπου, με κομματιασμένα τα βουνά της ραχοκοκαλιάς της Β. Εύβοιας, το Κανδήλι και το Ξηρόν όρος ως το Τελέθριον, βουνά ολοζώντανα και πανέμορφα που θα μαραζώσουν μέσα στους ρύπους και τον τρόμο μιας ακόμα βάρβαρης κι αναίτιας εισβολής.
Από την άλλη, όμως, οι κάτοικοι των δυτικών ακτών της Β. Εύβοιας εμφανίζονται κατενθουσιασμένοι και τον απαιτούν τον υπερδρόμο τους. Αν μάλιστα τους ρωτήσεις γιατί, οι 9 στους 10 ως πρώτο λόγο αναφέρουν ότι χάρη σ' αυτόν το δρόμο θα μπορούν να φτάνουν γρηγορότερα στα μεγάλα νοσοκομεία, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Μπορεί να υπάρχει στα βορειοκεντρικά του νομού το Κέντρο υγείας Μαντουδίου, αλλά κατά γενική διαπίστωση, υπολειτουργεί. Πολύ απλά, όμως, απορεί μια γνωστή μου κυρία, δε θα μπορούσε να υπάρξει ένα καλώς οργανωμένο κι εξοπλισμένο νοσοκομείο στη Β. Εύβοια; Και τι είναι ένα νοσοκομείο μπροστά στον υπερδρόμο; Μόνο που, κατά τη γνώμη των ιθυνόντων, δεν συμφέρει... δεν συμφέρει το κράτος!
Το κράτος, πάντως, δεν είναι καθόλου αόριστη έννοια. Είναι κάθε φορά κάποιοι συγκεκριμένοι άνθρωποι που το αντιπροσωπεύουν και κρίνουν τι το συμφέρει και τι όχι. Ευνοήτως, το τι συμφέρει το κράτος δεν είναι παρά απόρροια της δικής τους περί κόσμου και ζωής αντίληψης, της δικής τους ιδεολογίας και, αναπόφευκτα, των δικών τους συμφερόντων, που οι ίδιοι, βέβαια, τα εννοούν ως... κοινά συμφέροντα. Κατά πόσο, όμως, μπορούν να συνιστούν κοινά συμφέροντα οι επιλογές και ρυθμίσεις που ευνοούν φαινόμενα όπως η ιλιγγιώδης ταχύτητα και τα αυξανόμενα δυστυχήματα στην άσφαλτο, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ρύπανση, μόλυνση και αλλοίωση του περιβάλλοντος; Κατά πόσο, επίσης, προωθούνται τα κοινά συμφέροντα από την παθολογική εξάρτηση από τεχνολογικά έργα και προϊόντα, από την εξιδανίκευση του αφύσικου και τεχνητού, κι από τη θεσμοθέτηση των διαδικασιών αλλοτρίωσης της ανθρώπινης ύπαρξης; Σε τελική ανάλυση, κατά πόσο τα κοινά συμφέροντα προάγονται από την αλαζονεία και τη ματαιοδοξία, από την ανευθυνότητα και την επιδειξιομανία, από την απάθεια και την απληστία; Μόνο το κράτος ξέρει - και διδάσκει - τον τρόπο!
Με γνώμονα το συμφέρον του τόπου τους, ορισμένοι παράγοντες και απλοί πολίτες, κάτοικοι των δυτικών ακτών της Β. Εύβοιας, έχουν συσπειρωθεί και σχηματίσει Επιτροπή Αγώνα υπέρ της κατασκευής του «παραλιακού». Κύριο μέλημά τους είναι να πιέσουν τις αρχές (το κράτος) για την επίσπευση των εργασιών, επειδή η παρατηρούμενη τελευταίως αναβλητικότητα έχει προκαλέσει ανησυχία, ακόμα και φόβο για ματαίωση του έργου. Φαίνεται, όμως, πως στην πραγματικότητα το ίδιο το κράτος πιέζει για να το πιέζουν, με τη γνωστή τακτική της καθοδήγησης της κοινής γνώμης, έτσι που οι πολίτες να πιστεύουν ότι δρουν με δική τους πρωτοβουλία και ελεύθερα, για το δικό τους καλό, ενώ κατ' ουσίαν συνηγορούν και αγωνίζονται για την υλοποίηση των σχεδίων κάποιων "άλλων", οι οποίοι τελικά θα θεωρηθούν και ευεργέτες.(2) Πολύ σκοτεινά αυτά τα σχέδια και μονίμως αόρατοι οι "άλλοι", όσο βαστούν τα "μαγειρέματα". Μετά μπορούν να χρησιμοποιούν οποιοδήποτε προσωπείο, ανάλογα με τις περιστάσεις. Κάποιοι πιστεύουν πάντως ότι ο υπερδρόμος είναι επιθυμία της ΕΟΚ, ενώ κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν πως η ΕΟΚ διαφωνεί με τη διάνοιξή του. Εκείνο που δεν έχει ευρέως ακουσθεί είναι ότι πίσω απ' αυτόν τον υπερδρόμο βρίσκεται το ΝΑΤΟ. Μα, ναι, έτσι εξηγούνται κάποια ανεξήγητα. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει σήμερα με βεβαιότητα, αλλά μπορεί τουλάχιστον ο οποιοσδήποτε - αν το θελήσει στ' αλήθεια - να καταλάβει ότι το έργο δεν είναι δυνατόν να αφορά απλώς και μόνο στην εξυπηρέτηση δύο δήμων των δυτικών ακτών της Β. Εύβοιας - αν και θα ήταν πολύ "ρομαντικό" κάτι τέτοιο.
Ένας σχετικός προβληματισμός έχει προωθηθεί και μέσω του τοπικού τύπου, όπου, εκτός από εμπαθείς επιστολές τυφλής υποστήριξης του έργου, δημοσιεύθηκαν και απόψεις άκρως ενδιαφέρουσες.(3) Αξίζει να σταθούμε, έστω και αποσπασματικά, στην επιστολή ενός Αγγλου ιστορικού ερευνητή, του κ. Γιώργου Φόουντεν, ο οποίος ζει στην Ελλάδα και εργάζεται στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών:
«Έτυχε πριν ένα μήνα να βρεθώ στο Καίμπριτζ της Αγγλίας, όπου με είχαν προσκαλέσει να δώσω κάποιες διαλέξεις στο Πανεπιστήμιο. Ένα βράδυ, σε μια δεξίωση μετά την τελευταία μου ομιλία, με πλησίασε ένας Έλληνας πολιτικός μηχανικός, ο οποίος διδάσκει στο Καίμπριτζ. Είχε ακούσει ότι μένω στην Ελλάδα και ήθελε να μάθει πού ακριβώς. Του είπα για τη Λίμνη Ευβοίας, όπου εγκαταστάθηκα με τη γυναίκα μου πριν από τρία χρόνια. Α, ναι, η Λίμνη, μου λέει ο κ. Π., είναι το χωριό που κτίσανε αυτό το βάρβαρο σχολείο, έτσι δεν είναι; Αναγκάσθηκα, με θλίψη και ντροπή, να παραδεχθώ ότι καλά θυμόταν το χωριό μου...(4)
»Η απάντηση είναι ότι, ναι αλήθεια, αυτή η ανοικτή πληγή στη φύση που περιβάλλει το χωριό, αυτό το πανάσχημο κουτί από μπετόν, θεωρείται σχολείο. Εκεί πηγαίνουν τα παιδιά της Λίμνης και των γύρω χωριών για να αποκτήσουν τα ιδεώδη με τα οποία θα φτιάξουν κι αυτά μια μέρα τη ζωή τους και να αποκτήσουν αυτό το ελληνικό "μέτρον" που θαυμάσαμε, στα μαθητικά μας χρόνια, κι εμείς οι ξένοι. Με βάση αυτήν την παιδεία θα οικοδομήσουν την κοινωνία του αύριο, θα κτίσουν κι αυτά σπίτι, θα μεγαλώσουν τα δικά τους παιδιά.
»Στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές έγινε πολύς λόγος στη Λίμνη (και όχι μόνο) για την αναγκαιότητα του δρόμου Χαλκίδα - Πολιτικά - Λίμνη, που θα περάσει από το Κανδήλι και την περιοχή της Μονής Γαλατάκη. Έχω πάει πολλούς ξένους και φίλους Έλληνες σ' αυτόν τον τόπο, που δεν έχει άσφαλτο και που τη νύχτα βλέπεις όλα τα αστέρια γιατί δεν έχει τα ηλεκτρικά φώτα που παντού σχεδόν σήμερα μας απομονώνουν από τον ουρανό (...).
»Οι περισσότεροι που θα διαβάσουν αυτές τις γραμμές δεν έχουν πάει στο Κανδήλι, ούτε θα πάνε ποτέ. Και αν περιμένουν να φτιαχτεί πρώτα ο δρόμος, δε θα βρουν πλέον την ηρεμία που αυτή τη στιγμή υπάρχει εκεί. Το Κανδήλι όμως το βλέπουν, έστω από μακριά, και κάτι τους ψιθυρίζει. Ότι έχει μείνει ένα μικρό μέρος, και κοντά μάλιστα στη γειτονιά τους, που ακόμη δεν είναι χαλασμένο. Αρα υπάρχει ελπίδα, υπάρχει κάποιο περιθώριο αν θέλετε, υπάρχει ένα βουνό που δεν είναι εύκολα βατό, δεν καταπατιέται. Υπάρχει αυτό το άλλο, που κάνει τη ζωή μας λίγο πιο υποφερτή, μας δίνει κάποια προοπτική».
Την οργή και τη χλεύη πολλών προκάλεσε ο κ. Φόουντεν με την παραπάνω επιστολή του. Δεν έχει, όμως, κανένα απολύτως νόημα να αναφερθούν εδώ οι ανώνυμες αντιδράσεις, μα ούτε καν και η δήθεν απάντηση εκ μέρους ενός φανατικού υποστηρικτή του υπερδρόμου και, επί τούτου, μόνιμου σχεδόν επιστολογράφου των τοπικών εφημερίδων, ο οποίος επικαλούμενος αυθαίρετα και παρερμηνεύοντας οικτρά τις αξίες του ελληνισμού και δη του αρχαιοελληνικού πνεύματος - ενάντια στον ...Αγγλο - κατάφερε να μας κάνει να κοκκινίσουμε, όχι βέβαια από περηφάνια! Αλλά, έτσι, δόθηκε η αφορμή για μια ακόμα παρέμβαση με επιστολή σε ευβοϊκή εφημερίδα, όπου ο οικονομολόγος και εκδότης κ. Γιάννης Τρίγκας, αναφερόμενος και στην αντιμετώπιση της οποίας έτυχε ο Αγγλος ερευνητής, έκανε, μεταξύ άλλων, τις παρακάτω όντως αξιόλογες επισημάνσεις:
«...Ελπίζοντας να μη χαρακτηριστώ κι εγώ επίκουρος του Μπαίκερ,(5) ας μου επιτραπεί να κάνω μερικές παρατηρήσεις για την επιχειρηματολογία του κ. Σταραντζή (...). Θα ήθελα όμως να του συστήσω κατ' αρχάς λίγη ψυχραιμία. γιατί όταν αντιμετωπίζεις έναν ξένο ερευνητή (που μένει στη χώρα μας και, απ' ότι φαίνεται, γνωρίζει την παράδοσή της και την αγαπάει) σαν παιδάκι που αδυνατεί να διακρίνει τον έμπρακτο τρόπο που εμείς οι σημερινοί Έλληνες «αγαπάμε, λατρεύουμε και προστατεύομε τη φύση» και για να τον πείσεις καταφεύγει σε κορώνες προγονολατρίας, δείχνεις να την έχεις χάσει λιγάκι (...).
»Να το πούμε με απλά λόγια: Δεν μπορούμε και ούτε χρειάζεται να κόψουμε δρόμους μέσα από κάθε λόφο και δασάκι που υπάρχει ακόμη (πολύ περισσότερο αν μιλάμε για ένα σπάνιο οικοσύστημα, όπως το Καντήλι). Δεν μπορούμε και ούτε χρειάζεται να φτιάξουμε εργοστάσιο «σκληρής» τεχνολογίας σε κάθε κωμόπολη της ελληνικής επικράτειας, προς όφελος μιας ψευδαισθητικής προόδου και μιας εξέλιξης που γυρίζει στο τέλος σε βάρος μας. Ο πραγματικός ανθρώπινος πολιτισμός είναι ισορροπημένος και ευγενικός. Δεν ανταγωνίζεται ούτε υποτιμά τη φύση και τους κατοίκους της.
»Η βιωσιμότητα της κοινωνίας μας συναρτάται άμεσα με τη βιωσιμότητα της φύσης. Μας είναι απαραίτητοι χώροι αμόλυντοι από το καυσαέριο και το θόρυβο, όπου μπορεί να ξαποσταίνει η ψυχή και να αναπνέει ο νους (...).
»...Και αγνοείται ότι, σύμφωνα με τελευταίες μελέτες (ο καθένας μας μπορεί να το βεβαιώσει εμπειρικά), ο τρόπος και η ταχύτητα με την οποία μετακινούμαστε ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την κοινωνική αφασία που μας περιβάλει.
»Αναφέρω ενδεικτικά μια έρευνα του Τζ. Γουάιτλεγκ, του Πανεπιστημίου Λάνγκαστερ στην Αγγλία, η ουσία της οποίας είναι ότι όσο χρόνο εξοικονομούμε με μια γρήγορη διαδρομή, τον ξοδεύουμε για να καλύψουμε μεγαλύτερες αποστάσεις, στην προσπάθειά μας να ανακαλύψουμε ήσυχα και παρθένα μέρη. Τι ειρωνικό για την εποχή που λάτρεψε την ταχύτητα!
»Όσο για τη νεόκτιστη κακοτεχνία που ονομάζεται Σχολείο (Γυμνάσιο-Λύκειο) Λίμνης, δεν πιστεύω να υπάρχει άνθρωπος με στοιχειώδη αισθητική που να το βρίσκει ωραίο - και η ωραιότητα αποτελεί μέσον παίδευσης. Είναι πραγματικά ένα έκτρωμα και λυπάμαι ως Ευβοιώτης που βρίσκεται σε μια τόσο όμορφη τοποθεσία».

Ε, λοιπόν, έλαβε την απάντησή του εντύπως κι ο κ. Τρίγκας και πληροφορήθηκε ότι «η επιστολή του ήταν μια Έκθεση Ιδεών περί Οικολογίας, αλλά εκτός... θέματος!». Ο "διάλογος", μέσω του τοπικού τύπου, συνεχίζεται... Όμως, έγινε ήδη γνωστό ότι η κατασκευή του υπερδρόμου δε συμπεριελήφθη στα έργα πρώτης προτεραιότητας, γεγονός που προκάλεσε δυσαρέσκεια και αντιδράσεις. Η "Επιτροπή Αγώνα υπέρ του Δρόμου" και τοπικοί παράγοντες, κατά την εκπνοή του έτους 1998, άρχισαν νέα συμβούλια και κινητοποιήσεις, πιέζοντας τους πολιτικούς εκπροσώπους του νομού να δραστηριοποιηθούν και να πιέσουν με τη σειρά τους, ώστε να διανοιχτεί ο υπερδρόμος, και μάλιστα σύντομα. Τούτοι δε όλοι υπόσχονται δημοσίως ότι τελικά θα δοθεί προτεραιότητα στο έργο, το οποίο θα πραγματοποιηθεί οπωσδήποτε, και μάλιστα πολύ σύντομα. Οποία η έκπληξη!


Σημειώσεις1. Πρόκειται για το πρόγραμμα δημιουργίας φυσικού πάρκου στη Βορειοκεντρική Εύβοια, σε μια έκταση πολλών χιλιάδων στρεμμάτων γύρω από το όρος Κανδήλι. Στόχος του προγράμματος είναι η προστασία και διατήρηση της οικολογικής αξίας της περιοχής, όπως και η ένταξη των παραδοσιακών δασικών, γεωργικών και χειροτεχνικών δραστηριοτήτων. Ομως, τα τελευταία χρόνια, το θέμα "κόλλησε", για άγνωστους λόγους.
2. Δες π.χ. και... Βουλή των Εφήβων.
3. Οι δυο επιστολές που ακολουθούν, οι οποίες δημοσιεύθηκαν σε ευβοϊκές εφημερίδες την Ανοιξη του '97, μου παραχωρήθηκαν απ' ευθείας από τους συντάκτες τους.
4. Η υπόθεση του νεόδμητου σχολικού κτηρίου, που λειτουργεί από το Νοέμβρη του '95 ως Γυμνάσιο και Λύκειο Λίμνης, έχει επανειλημμένα απασχολήσει και τα ΜΜΕ και τη Βουλή και, τώρα τελευταία, τον ...εισαγγελέα. Υπάρχουν πολλά κοινά με τον υπό κατασκευήν υπερδρόμο και δικαιολογημένα ο κ. Γ.Φ. συνδέει τις περιπτώσεις. Κατ' αρχήν, το κτήριο αυτό ανεγέρθηκε χωρίς λόγο (υπήρχε σχολικό κτίριο και ίσως χρειαζόταν την προσθήκη 2 ή 3 αιθουσών ή και καποια σοβατίσματα). Χτίσθηκε ψηλά σε μια βουνοπλαγιά έξω από την πόλη, αφού έγιναν καταστροφικές και πολυδάπανες εργασίες ισοπέδωσης. Αλλά όλα με προχειρότητα, χωρίς καν γεωλογική μελέτη. Το κτήριο καθιζάνει και ραγίζει, κι ενώ οι αρμόδιοι εφησυχάζουν, συνεχίζεται η λειτουργία του. Να σημειωθεί ότι οι μαθητές του χωριού είναι αναγκασμένοι να πάνε στο σχολείο τους με ...λεωφορείο!
5. Ναι, αν κάποιος διαφωνεί με την κατασκευή του υπερδρόμου, πολύ εύκολα, εκτός από αδαής, μπορεί να χαρακτηρισθεί και δάκτυλος του τσιφλικά Μπαίκερ (που λέγεται ότι επίσης διαφωνεί).





3. Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ
.
Σκοπός του ποιητή είναι να εξορκίζει το κακό, εν ονόματι της ομάδας.
Μίλτος Σαχτούρης
.
Σαν τον υπό κατασκευήν υπερδρόμο της Β. Εύβοιας είναι κι αρκετοί άλλοι υπερδρόμοι και θα γίνονται κι άλλοι, κάπου που δεν ξέρουμε ή κάπου που δεν μας νοιάζει. Κι όσο η ζωή μας μένει άδεια από Ποίηση, όσο η Ποίηση παραμένει εξόριστη από τη ζωή, δεν θα έχουμε λόγο και δύναμη να δούμε γύρω μας λίγο καθαρότερα, δεν θα έχουμε λόγο και δύναμη ν' αντισταθούμε, «να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα».(1) Μα δεν εννοούμε την Ποίηση ως διακοσμητικό στοιχείο των νεκροθαλάμων της ανίας μας, αλλά ως ουσία και ποιότητα της πραγματικότητας και συνάμα ως καθημερινή πράξη αγάπης κι ελευθερίας - είναι τόσο δύσκολο ακόμα και να ειπωθεί τούτο σήμερα.
Στην απόπειρά μας να προσεγγίσουμε βαθύτερα και ουσιαστικότερα την υπόθεση του υπερδρόμου που μας απασχολεί, θ' ακολουθήσουμε τους φωτεινούς δρόμους της Ποίησης και θα ταξιδέψουμε σε λησμονημένους καιρούς και σε χαμένους τόπους της ζωής μας. Θ' ανέβουμε στα υψώματα της ψυχής μας και θ' αγναντέψουμε τον κόσμο όλο, από την απειροσύνη του ως το πρόσωπό μας. Κι ίσως νιώσουμε πάλι το χώρο και της γης μας την ανάσα και το χτυποκάρδι, την ομορφιά και τον πόνο της... αιμορραγούσες πληγές αμέτρητες της άσπλαχνης "προόδου" και "ανάπτυξης" των τελευταίων δεκαετιών.
Μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες, και οι πιο απλές στιγμές στη φύση φαντάζουν πια τόσο μακρινές, σαν ψεύτικες. Μια φορά κι έναν καιρό, όπως στα παραμύθια...
«Γλυκά προβάλλει στο βουνό τ' ολόγιομο φεγγάρι
και μ' αναγάλια ερωτική απλώνει αχνό στην πλάση.
Μέσα στα δάση, στις λογγιές τα ισκιώματα σαλεύουν,
τ' αγριώματα ημερεύουνε και τα ραϊδιά φαντάζουν
σαν ουρανοπελέκητες κι ανέγγιχτες κολόνες.
Μάγεμα ο κόσμος κι όνειρο στα φέγγη του, στα κάλλη.
Πνοές και μύρα, άχνες, δροσιές, φυσήματα ησυχίας,
ψίθυροι ωραίοι ερωτικοί, γήτια λευκά και πόθοι,
τερπνά στ' αγέρι ανέμισαν, στη φεγγαροχυσία,
και πνέει αγάπη στη ζωή, στο σιγαλόν αιθέρα».(2)
Βιώματα γνώριμα, καθώς ο νους παραδίδεται στην ομορφιά κι οι αισθήσεις μεταλαβαίνουν αγάπη και καλοσύνη. Ίδια, αλήθεια, σα να πορεύομαι τα μονοπάτια στο Κανδήλι, πέρα από τον πύργο της Μπέζας, να πιάσω ύστερα κορυφογραμμή και να γύρει το μάτι μου στον Ευβοϊκό, κατά τη Μονή Γαλατάκη. Θα περάσει, λέει, ο υπερδρόμος κι από κείνα τα μέρη. Κι είναι ήδη παραπίσω βουνά κομμένα στη μέση και γη ξεκοιλιασμένη, νταμάρια λατομεία θεόρατα. Αν λιγάκι ο άνθρωπος αφουγκραζόταν, αν κατείχε τη λαλιά... «Η γη μιλάει κι ακούγεται από το ρίγος των ματιών».(3)
Μα εσύ, συνάνθρωπε, που δεν ριγούν τα μάτια σου, που αναζητάς τις περισσές ανέσεις ν' αγοράσεις, εσύ που λαχταράς ν' ανοίξεις δρόμους αχανείς στην "καλοπέρασή" σου, στάσου έστω λίγο να στοχαστείς, να μάθεις, προτού απλώσεις χέρι, προτού πράξεις το κακό...
«Μάθε τον τόπο σου πρώτα, κοιτάζοντας γύρω σου
να βρεις το πάτημα του φιδιού μέσα στο μεσημέρι,
ανάμεσα στα ξερά σκίνα και στις πέτρες που στάζουν
ζεστή την ανάσα της γης και της γαλήνης (...)».(4)
Μάθε από το θαύμα. είναι ολοζώντανη τούτη η γη που πατάς, «βάλε το αυτί στα χώματα»,(5) αξιώσου το θαύμα να 'μολογήσεις:
«ακούω τα ρίγη του βουνού να δράμουν
τις φλέβες και τα φρένα μου».(6)
Ένα η γη κι ο άνθρωπος, ίδια οι καρδιές πονούν και χαίρονται. Ο τόπος μας είμαστε, κι αυτός εμείς. Μνήμες κι έρωτες και όνειρα κοινά. «Ένα τοπίο δεν είναι, όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί, κάποιο απλώς σύνολο γης, φυτών και υδάτων. Είναι η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη».(7) Ένα τοπίο μας κοιτάζει καθώς το κοιτάζουμε και ξέρει ήδη τις προθέσεις μας, στη ματιά μας τις διαβάζει και στο χνώτο μας, πριν ακόμα κάνουμε χρήση των όπλων του ολέθρου. Το βλέπεις πώς στενάζει το χώμα και πώς ιδρώνει το νερό, πώς βουρκώνει ο αέρας, πώς βουβά θρηνούν τα δέντρα και σπαρταρούν τα χορτολούλουδα και τα ζώα πώς ανατριχιάζουνε, το αίμα τους παγώνει!
Κι όμως, λένε πως πράματα δικά τους είναι τούτα όλα και τα ορίζουν με χαρτιά. λένε πως εσπούδασαν πολλά και γνωρίζουνε καλά τι κάνουν. Μα τι στο καλό να ορίσεις και τι να γνωρίσεις απ' άλλον κόσμο κάλπικο που ζεις!
«Όχι, δεν είναι η γη σου
εσέ που δεν την έζησες τη γη».(8)
Όχι, δεν μπορείς εσύ τη μοίρα της να πεις. Μην αγγίζεις. τα έργα σου σκοτώνουν. Και τόσος ο θόρυβος του σπιτικού σου, ο θόρυβος του δρόμου του, της δουλειάς και του γλεντιού σου, πώς ν' ακούσεις την αγωνία της Πλάσης, πώς ν' ακούσεις...
«...ΑΥΤΗ ΤΗ ΦΩΝΗ
που βγαίνει απ' τον κόσμο, που ανεβαίνει απ' το θείο
πυρήνα του κι έχει ματωμένη τη ρίζα της:
Μη μου σκοτώστε το νερό
Μη μου σκοτώσετε τα δέντρα.
Μη μου ξεσκίσετε αυτές τις θείες σελίδες
που τις γράψανε
τ' ασύλληπτο Φως κι ο ασύλληπτος χρόνος
κι όπου σταθώ με περιβάλλουν. Μη μου σκοτώσετε
της γης το ποίημα (....).
Μάτια αμπελιών, μάτια πουλιών, εκατομμύρια
μαργαριτάρια διπλωμένα γύρω απ' τη φωνή μου
δέονται υπέρ της σωτηρίας. Σας παρακαλούμε:
Αφήστε μας τα πράγματα. Μη μας τα καίτε.
Αφήστε τα έντομα να βρίσκουνε τ' άνθη τους.
ΜΗΝ ΑΓΓΙΖΕΤΕ! (...)».(9)
- Δηλαδή, τι νομίσαμε; Ότι χωρίς βία θα καταρρεύσει ο πολιτισμός μας; Ας καταρρεύσει, λοιπόν!
Πρωτύτερα ο άνθρωπος άνοιγε τους δρόμους του με τρυφεράδα - γνώση ήταν - πατώντας με προσοχή και σεβασμό στη γη. Χνάρι το χνάρι γυμνό, βήμα το βήμα αλαφρό, να μην τρομάξει η ομορφιά της γης που σε καλεί προσκυνητής να έρθεις...
«Ω γη μου, να με, με γυμνό το πόδι ακούραστος, γοργός και σιωπηλός...Με γυμνό πόδι γιατί οι θείες φωνές Σου, όπως ο γρύλος μες στο χόρτο, τη βραδιάως ακούσει πάτημα σωπαίνει το τραγούδι που ρυθμίζει τη σιωπή,κι ως το τζιτζίκι στα ματά το λάλημά του άμα περάσει απάνωθέ του σύγνεφο -όμοια κι Εσείς όταν ακούσετε το μάταιο, χτυπητό και βέβηλο περπάτημα του ανθρώπου που δεν εγεννήθη για να Σας ακούσει, θείες φωνές της γης μου».(10)
Έγιναν τα μονοπάτια απ' ανάγκη του ανθρώπου λογισμένη, μα ήταν κιόλας θέλημα της γης. Κι άμα το μονοπάτι στέριωνε, χλωρό δρομάκι έβλεπες να ξεφυτρώνει, κι ωρίμαζε στην ώρα του, δρόμος γερός και συνετός να γίνει. Με αγάπη ψυχωμένοι, αμοιβαία της γης και του ανθρώπου, όλοι εκείνοι οι δρόμοι! Με τη φαντασία πρώτα, με τ' όνειρο και τ' όραμα, πλαθόταν η μορφή τους κι έγραφε τα σχέδια η φύση νοερά. Έτσι όπως θωρείς μπροστά σου τα ψηλά βουνά και «κάθε κλεισούρα, από μακριά, φαντάζει ουράνια θύρα»,(11) που θέλεις να διαβείς, να φωτισθείς. έτσι όπως «το διάσελο που ανοίγει αιωνίου γαλάζιου οδό στα νέφη»,(12) και λαχταράς στο άγνωστο να ξεμακραίνεις. έτσι όπως αναπνέεις και κοιτάζεις «τους δρόμους τ' ουρανού και του ανέμου»,(13) αναζητώντας τα μέτρα και τους ρυθμούς του ταξιδιού σου. Έτσι πάντα σου 'πρεπε, «το ταξίδι αργόπρεπο»,(14) πορεία αβίαστη καθημερινή και σχόλης, «από την άκρη τ' ουρανού ως το βάθος της καρδιάς»,(15) μέσ' από δρόμους γνωστικούς, καλοσυνάτους.
Μοιάζουνε οι δρόμοι τούτοι με «τους δυνατούς δρόμους των ποταμών»,(16) την κοίτη τους ποτέ δεν την προδίδουν, το λόγο τους ποτέ δεν λησμονούν, κι η θέση τους - μύρο αρμονίας τη μαρτύρησε - πάνω στου τόπου τους τα μυστικά, τ' αλάθευτα σημάδια ορισμένη. Μια θέση μόνο η ταιριαχτή, ένα και τ' αντίκρισμά της στην ανθρώπινη ψυχή. Ο κάθε απ' αυτούς τους δρόμους μας, δρόμος ιερός - μια Ιερά Οδός...
«σα δρόμος της Ψυχής... Φανερωμένοςμεγάλος ποταμός, κυλούσε εδώθε».(17)
Κανείς δεν ξέρει από πότε. Ο δρόμος ήταν πριν το δρόμο, «οιωνός τρυφερού ταξιδιού μεσ' στην αθανασία»...(18)
Τώρα που φθίνουν οι ψυχές και στερεύουν τα ποτάμια, αλλάζουνε κι οι δρόμοι μας, αγνώριστοι και ξένoι, απρόσωποι και ξέριζοι. Στημένοι δρόμοι ψεύτικοι, από κάποια "κέντρα αποφάσεων" που εδρεύουνε μακριά πολύ απ' τη ζωή. Αποφασίζουνε, σε μια στιγμή, αν ένα ποτάμι θα στραγγίσει κι άλλο θα κυλήσει, σε κοίτη τεχνητή. Ν' αλλάζεις ενός ποταμού την κοίτη, η μεγαλύτερη βλασφήμια. Όπως να σβήνεις ένα δρόμο ζωντανό, σα να 'ναι μόνο μια γραμμή στο χάρτη, κι άλλον όπου σου κατέβει να χαράζεις, σα να 'ναι πάλι μόνο μια γραμμή σε χάρτη, απλώς με όργανα γεωμετρικά και αριθμομηχανές, και μηχανήματα που μπορούν να εκτελέσουνε την πράξη - κι επειδή μπορούν, το έχουν θεμιτό! Με δόλο μόνο το μπορούν, με έπαρση κι αχαριστία απέναντι στον κόσμο, στη ζωή. Οδήγησαν τους δρόμους μας στο θάνατο, στο άδικο και στο κακό, όλοι αυτοί που ποτέ τους δεν εγνώρισαν και δεν έζησαν τη γη, μα και οι άλλοι, οι επιλήσμονες πολλοί, που για το ανάξιο φιλοδώρημα, τρέχουν κι αυτοί να κόψουνε του δάσους τους τις φλέβες, δρόμους ν' ανοίξουνε παράταιρους...
«Κρατώντας μες στο στόμα τους τραγούδια
Που μάθαν όταν ήτανε παιδιά
Και παίζανε κρυφτούλι μες στο δάσος».(19)Σβήνουν τα δάση το ένα μετά τ' άλλο, «φυραίνει ο τόπος ολοένα»,(20) και στην ψυχή απύθμενο κενό, εκεί που άνθιζε θείο το σκίρτημα της ομορφιάς, σε κάθε βήμα, σε κάθε βλέμμα, σε κάθε ανάσα, μέσα σ' ένα δάσος, κάποτε...
«Το δάσος που λαχτάριζες
ώσπου να το περάσεις,
τώρα να το ξεχάσεις,
διαβάτη αποσπερνέ.
Μιαν αυγινή το κούρσεψαν

ανίδρωτοι λοτόμοι
και κει είναι τώρα δρόμοι,
διαβάτη αποσπερνέ».(21)Τόσοι δρόμοι, τόσοι άσκοποι δρόμοι, τόσοι οι άκαρδοι δρόμοι, και οι "αψίδες", σε παράταξη, θριαμβικές των κατακτητών και βιαστών της Οικουμένης...
«Ήρθαν ντυμένοι 'φίλοι' (...)
Έστησαν και θεμέλιωσαν
στις κορφές, στις κοιλάδες, στα πόρτα
πύργους κραταιούς κι επαύλεις (...)
Και το χώμα δεν έδεσε ποτέ με τη φτέρνα τους (...)
Και το φως δεν έδεσε ποτέ με τη σκέπη τους (...)
Και το μέτρο δεν έδεσε ποτέ με τη σκέψη τους».(22)Πάνω στη σαθρότητα, στο σκότος και στην ύβρη, θεμέλιωσαν "ασφάλτους" αχανείς, κι όπου το μύρο της αρμονίας, τώρα της σήψης δυσοσμία. η καθολική δυσοσμία, ένας γιγάντιος οδοστρωτήρας να ισοπεδώνει «...τη γεωγραφική ποικιλία που κάποτε μπορούσε να γίνει αντιληπτή με τη μύτη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι σταδιακά όλος ο κόσμος κατέληξε να μυρίζει το ίδιο. Γκαζολίνη, απορρυπαντικά, αποχετεύσεις...».(23) Όπως το ίδιο όλος ο κόσμος κατέληξε να ηχεί, ισοπεδωμένος απ' τον απέραντο θόρυβο μηχανών και εξατμίσεων. Και με φώτα απατηλά, όμοια ισοπεδώθηκαν κι οι νύχτες μας, τα όνειρα, οι θρύλοι μας και σβήστηκε η λάμψη της ψυχής η μυστική. Μονάχα που λίγα βουνά απόμειναν, μονάχα λιγοστά, «βουνά, φραγμοί στης γης τα μάταια φώτα».(24) Και το Κανδήλι ένα, μ' απάτητες πλαγιές, βουνό ανυπότακτο, μ' ένα δράκοντα φρουρό στη μια του κορυφή, που τον μνημονεύουνε ακόμα οι ξεχασμένοι γέροντες των ξέψυχων χωριών των παρυφών. Κοιτούν ψηλά, εκεί "ζ'ρακ'τούρλα",(25) και προσεύχονται... ακόμα!
Είναι κι η φαντασία πόνος όταν χωράει τη φαρμακερή χαραματιά βαθιά στο σφριγηλό κορμί του ιερού Μακίστου.(26) Ευθεία "εθνική" οδός απ' άκρη σε άκρη του βουνού, διαπόμπευση της άγιας χάρης του. Οι δρόμοι της ερήμου πώς ν' αρμόσουν στο ατίθασο βουνό με την παλλόμενη ψυχή και τον αδρό, νευρώδη χαρακτήρα! Μα πάντα αδυνατούν οι "εμπνευστές" να διακρίνουν διαφορά, όσο δεν ένιωσαν ποτέ και δεν αγάπησαν ποτέ τη γη. Μια ακόμη καταδίκη της ζωής τούτος ο εύκολος δρόμος, ο δρόμος της Άγνοιας....
«Μια καταδίκη σ' ευθεία γραμμή...
Τίποτε άλλο... (...)
Ω, ας ήτανε κάπου ένα δένδρο, ένας βράχος,
κάτι σαν λόφος, μια βίγλα από θάμνο,
να διακόψει την ευθεία γραμμή,
να χαράξει ένα σύνορο...
Να ορθώσει μια σκοπιά, να καταξιώσει το επώδυνο βήμα,
να δικαιολογήσει τον αμείλικτο άθλο.
Ένα ύψος, οποιοδήποτε ύψος, μια υπόνοια ύψους, μια έξαρση».(27)Αν κάποτε νοήσουμε κι αναζητήσουμε ξανά τα μέτρα μας, πασχίζοντας ν' απαλλαγούμε από των πράξεών μας τις συνέπειες, θα βρούμε μόνο ό,τι απόμεινε, ένα κενό - στη θέση μας. Κενά βιώματα, στάχτες στο βωμό της υπερταχύτητας! Τους φυσικούς ρυθμούς τους ανατρέψαμε και πνίξαμε το χρόνο για να τον δαμάσουμε. Δεν προλαβαίνουμε να νιώσουμε, να δούμε, να ακούσουμε, να στοχαστούμε. σαν άλλοτε που θα ήταν φυσικό και μπορετό να πάμε ταξίδι αργό και μακρινό...
«Κι όταν θα φεύγουμε, θα ιδείς,
την ώρα που βραδιάζει,
απ' τη φωλιά της κι η σοφή γλαύκα να βγαίνει,
και στ' ακροδρόμι ασάλευτη, πολλή ώρα να κοιτάζει
το φως που σβει, ρομαντικά συλλογισμένη».(28)
Πώς να προλάβεις να δεις τη γλαύκα να συλλογιέται; Μόνο νεκρή, στα αίματα, μπορεί να την προλάβεις, αν κάνεις τον κόπο να φρενάρεις παρακάτω. Τη νυφίτσα, το σκίουρο, τη χελώνα, το σκαντζόχοιρο... που λιώσαν οι τροχοί σου! Και πιστεύεις πως δεν φταις εσύ! Εσύ που εκμηδενίζεις τις αποστάσεις, εκμηδενίζοντας τη ζωή. που σε μαγέψαν οι απάνθρωποι μεγάλοι δρόμοι...
«Δρόμοι ασφάλτου που οδηγούν εις πόλεις του χειμώνος,
με λεωφόρους οιμωγών και αποτροπαίων φόνων».(29)Η αγάπη θρέφεται απ' τη χαρά, κι η χαρά από το βίωμα της ομορφιάς του κόσμου. Μα προσπερνούμε το βίωμα, τρέχοντας να φτάσουμε κάπου χωρίς καν διαδρομή, με θλίψη ή μοχθηρία στο βλέμμα, στις κινήσεις μας, στα λόγια μας. Μπορεί να φαίνεται απίστευτο, μα είναι ήδη γεγονός: Όσο πολλαπλασιάζονται οι υπεραυτοκινητόδρομοι κι όσο αυξάνονται οι ταχύτητες, τόσο μαραίνεται η αγάπη κι η καλοσύνη των ανθρώπων.
Το χάνουμε το ταξίδι και νομίζουμε πως φτάνουμε στον προορισμό μας, στην κάθε Ιθάκη, να βρούμε το τίποτα, ξανά, στο ραντεβού μας. Ειρωνεία τραγική...
«Η Ιθάκη σ' έδωσε τ' ωραίο ταξίδι».(30)
Ποιο ταξίδι, ποια πορεία, ποιο βίωμα, ποια χαρά και ποια αγάπη; Δεν υπάρχει πλέον ταξίδι, παρά μόνο αδιέξοδο, κι ακολουθούμε υπνωτισμένοι, ακολουθούμε των έργων μας τα κρίματα...
«...Κουρελιασμένα τοπία
σάβανα σκόρπια στα βήματά μας, μίτους Αριάδνης
που απατούνε, δεν οδηγούνε, δρόμοι θανάτων,
τις άγρυπνες ώρες, πριν από την αυγή, που ξεκινάει,
ακυβέρνητο φάντασμα, ο άνθρωπος,
τρελός Αντιλάζαρος,
επιθυμώντας να μην ξαναϊδεί καινούργια μέρα
κι ό,τι είναι να γίνει, να γίνει πια, τελειωτικά».(31)
Τρέχουμε παράφρονες, να φύγουμε - από πού να φύγουμε και πού να πάμε αλήθεια; Λιποτάκτες, δειλοί, ξένοι σε τούτη τη ζωή, στην ευλογημένη γη προδότες. Η αντίσταση μόνη απόμεινε της ποίησης, μεσ' απ' της ψυχής τα άδυτα, κραυγή και σάλπισμα:
«πάντα να πολεμάς και ν' αντιστέκεσαι.
Κι όλο για το καλό - το φως του Ανθρώπου».(32)
Ο λόγος του Ποιητή, σφραγίδα Πράξης ιερής:
«Γιατί βαθιά μου δόξασα και πίστεψα τη γη
και στη φυγή δεν άπλωσα τα μυστικά φτερά μου».(33)
Ο λόγος του Ποιητή... ανήκουστος! Καθολική είναι η φυγή, επιδημία, πανούκλα που αφανίζει το Πρόσωπο του ανθρώπου! Ερινύες μας κατατρέχουν κι αναζητούμε λύτρωση στον Υπεραυτοκινητόδρομο του κόσμου μας, κι όσο τρέχουμε μακριά - το βλέπεις - πίσω μας τα θύματα στοιβάζονται, σκουπίδια ματωμένα. Ιδού...
«Κι οι ένοχοι που τρέχουν
με ταχύτητα
πλέον των εκατό χιλιομέτρων
για να μη βλέπουμε
τα πρόσωπά τους».(34)
Επείσθηκαν οι άνθρωποι, θαμπώθηκαν από τα μάγια και τα μάγγανα σαλτιμπάγκων και φακίρηδων της όποιας επιστήμης, και λησμονήσανε με μιας τα μύρια θαύματα της ταπεινής ζωής, λησμονήσανε ως και την ανάσα την ανθρώπινη, το άγγιγμα της θαλπωρής, την κουβέντα της καρδιάς, ως και οι σύντροφοι ακόμα...
«Οι σύντροφοι μ' είχαν τρελάνοι
με θεοδόλιχους εξάντες πετροκαλαμήθρες(35)
και τηλεσκόπια που μεγαλώναν πράγματα -
καλύτερα να μέναν μακριά.
Πού θα μας φέρουν τέτοιοι δρόμοι;».(36)
Δρόμοι τέτοιοι, υπερδρόμοι χωρίς ομφάλιο λώρο, και χωρίς Νόστο η Πορεία, πορεία χαμένη, όλο να μας ξεμακραίνει από τον Τόπο μας. Η «άτη φρένας είλε»(37) και θάβουμε σε τρυφηλό οδόστρωμα ό,τι πιο πολύ πιστέψαμε και αγαπήσαμε οι άνθρωποι ως τώρα. Θυσία στα θεμέλια του Υπερδρόμου μας η Εικόνα η άδολη του Ανθρώπου, Νεράιδες και Αγγέλοι θαμμένοι ζωντανοί, κάθε της Πλάσης αθώο Πλάσμα, τα Δέντρα με κομμένες τις Ρίζες, του Βουνού μας οι Κελαηδισμοί κι οι Ευωδιές, ως και τα Σύννεφα του Δειλινού και της Αυγής, θαμμένα όλα, θυσία όλα τα Όνειρα κι οι Μύθοι των Αιώνων, σβησμένα τ' Αστρα οι οδηγοί στο προσκύνημα της Αγάπης, θαμμένοι ζωντανοί Ακρίτες που πάλεψαν το Χάροντα, οι Μνήμες των Λίθων και των Νερών, Φωτοστέφανα Αγίων, Ιθάκες αγιασμένες, θυσία για το στέριωμα του δικού μας υπερδρόμου, κι η Ελπίδα μας να λιμοκτονεί σε Τρίτους Κόσμους, μεσ' στο σκότος και τη μούχλα της πλανεμένης Ψυχής μας.
.
.

Σημειώσεις1. Γιώργου Σεφέρη: 'Λίγο ακόμα' (ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ).
2. Σπήλιου Πασαγιάννη: 'Ώρες', 3.
3. Οδυσσέα Ελύτη: 'ΗΛΙΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ', XVIII.
4. Θεόφιλου Φραγκόπουλου: 'Τροίας Επίλογος', Β΄
5. Άγγελου Σικελιανού: 'Τα Γύρα μου' (ΑΛΑΦΡΟΪΣΚΙΩΤΟΣ).
6. Άγγελου Σικελιανού: 'Ο χορός του Πινδάρου' (ΟΡΦΙΚΑ).
7. Οδυσσέα Ελύτη: 'ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΙΔΙΩΤΙΚΑ'.
8. Άγγελου Σικελιανού: 'Στο Ανθος των Ελλήνων' (Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ ΦΥΛΗΣ ΜΟΥ).
9. Νικηφόρου Βρεττάκου: 'Η Αυτοβιογραφία'.
10. Άγγελου Σικελιανού: 'Τα χώματα' (Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ ΓΗΣ ΜΟΥ).
11. Άγγελου Σικελιανού: 'Στον Ξενώνα της Βηθλεέμ' (ΠΑΣΧΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ).
12. Οδυσσέα Ελύτη: 'Το Δοξαστικόν' (ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ).
13. Γιώργου Θέμελη: 'Αναπνέω και Κοιτάζω'.
14. Οδυσσέα Ελύτη: 'Adagio' (Η ΘΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ).
15. Οδυσσέα Ελύτη: 'ΗΛΙΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ', XVIII.
16. Σαράντη Παυλέα: 'Ο Ύμνος των Αγγέλων'.
17. Άγγελου Σικελιανού: 'Ιερά Οδός' (ΟΡΦΙΚΑ).
18. Οδυσσέα Ελύτη: 'Η ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΤΩΝ ΥΑΚΙΝΘΩΝ', ΙΙΙ
19. Ανδρέα Εμπειρίκου: 'Ηχώ'.
20. Γιώργου Σεφέρη: 'ΘΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙ', Δ΄.
21. Μιλτιάδη Μαλακάση: 'Το Δάσος'.
22. Οδυσσέα Ελύτη: 'Τα Πάθη', Ζ' (ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ).
23. Ιβάν Ίλιτς: 'Η2Ο και τα Νερά της Λησμοσύνης', (εκδ. Χατζηνικολή, 1990).
24. Άγγελου Σικελιανού: 'Carmen Occultum' (ΙΜΕΡΟΙ).
25. Σύντμηση της φράσης 'στου δράκου την τούρλα'. Τούρλα (trulla) ονομάζουν τη χαμηλότερη απ' τις δύο κορυφές του όρους (υψόμ. 1250) οι κάτοικοι των χωριών στις βορεινές πλαγιές του (Τρούπι, Δαφνούσα). Διηγούνται μάλιστα ότι, εκτός από το δράκο της Τούρλας, υπήρχε δράκος και στην κορυφή του απέναντι (προς ανατολάς) βουνού 'Πυξαριά' και μάλωναν μεταξύ τους, πετώντας ο ένας στον άλλον πελώριους βράχους.
26. Το Κανδήλι κατά την αρχαιότητα έφερε το όνομα Μάκιστος. Μαρτυρείται δε ότι αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα επικοινωνιών με πύρινα σινιάλα - φρυκτωρίες (Αισχύλου "Αγαμέμνων", στ. 289).
27. Παύλου Κριναίου: 'Καταδίκη σ' ευθεία γραμμή'.
28. Γλαύκου Αλιθέρση: 'Φασούρι'.
29. Ανδρέα Εμπειρίκου: 'Οι εποχές'.
30. Κωνσταντίνου Π. Καβάφη: 'Ιθάκη'.
31. Τάκη Παπατσώνη: 'Πικροδάφνες'.
32. Γιάννη Κουτσοχέρα: 'Μήνυμα' (ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΟΡΘΩΘΕΙΤΕ).
33. Άγγελου Σικελιανού: 'Γιατί βαθιά μου δόξασα' (ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ ΟΥΡΑΝΙΑΣ).
34. Νίκου Καρούζου: 'Αισθάνομαι τη νύχτα'.
35. Θεοδόλιχος: όργανο γεωδαισίας που μετράει οριζόντιες και κάθετες γωνίες με τηλεσκόπιο. Εξάντας: όργανο ναυσιπλοΐας που μετράει την γωνιώδη απόσταση - λ.χ. το ύψος ενός άστρου, για να υπολογιστεί το στίγμα του πλοίου. Πετροκαλαμήθρα: μαγνητική βελόνα της πυξίδας, μπούσουλας (Σημειώσεις του επιμελητή της έκδοσης των ποιημάτων του Γ. Σεφέρη, Γ.Π. Σαββίδη).
36. Γιώργου Σεφέρη: 'Οι σύντροφοι μ' είχαν τρελάνοι' (ΠΑΝΩ ΣΕ ΜΙΑ ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΗ ΑΧΤΙΝΑ).
37. Ομήρου Ιλιάδα, Π 805 (= Η άτη <του> πήρε τα μυαλά).



Άδεια Creative Commons
Το Ο ΥΠΕΡΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΥΒΟΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΗΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ από τον Δημήτρη Μπαρσάκη διέπεται από την άδεια Creative Commons Αναφορά προέλευσης-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Ελλάδα .

2 σχόλια:

Nobilis είπε...

Με όλη μας την εκτίμηση

Βάλαμε σχετική αναφορά
στο Χαμομηλάκι

Δημητρης Μπαρσακης είπε...

Ειλικρινά, σας ευχαριστώ για την τιμή, και επιτρέψτε μου να σας συγχαρώ για το μεγάλο και συγκινητικό αγώνα σας.